اوصاف قرآن در نهج البلاغه
در حدیثی موثق و متواتر از پیامبر اسلام (ص) نقل شده است که من شهر علمم و علی ابن ابی طالب (ع) در آن. پس از ایشان آگاهتر پس از رسول الله (ص) نداریم که بتواند در باب قرآن اظهار نظر فرماید و سخنی بگوید.
آنچه در این سلسله متون ارائه می شود بررسی اجمالی نگاه امیر المومنین (ع) به کلام الله از منظرگاه های متفاوت است.
در ابتدای این راه، اوصاف قرآن را در کلام ایشان و براساس کتاب شریف نهج البلاغه سید رضی علیه الرحمه که مورد وثوق علمای شیعه می باشد، بررسی می کنیم و سپس به صورت موضوعی به استفاده حضرت علی (ع) از کلام الله در سخنانشان، در خطبه ها، نامه ها و حکمت ها خواهیم پرداخت.
در نهج البلاغه برای قرآن تعابیری مانند نور، مصباح، منهاج، سراج، شعاع، محدث، برهان، فرقان، تبیان، شفا، ناصح، حجّت، عزّت، حق، ربیع، دواء، حبل، هادي، هدي، عین (چشمه) و… بکار رفته است. به طور مثال می توان به خطبه 198 اشاره نمود که بسیاری از این تعابیر در آن استفاده شده است:
سپس خداوند بر پیامبرش کتاب (قرآن) نازل کرد، نوري که چراغ هاي آن خاموش نمی شود و چراغی که افروختگی آن کاهش نمی یابد و دریایی که به ژرفاي آن نمی توان رسید و راهی که پیمودنش به گمراهی نمی کشاند و پرتوي که فروغش تیره نمی شود و فرقانی که برهان آن هرگز خاموش نمی گردد و تبیانی که پایه هاي آن ویران نمی شود و شفایی که در آن بیم بیماري نمی رود و قدرتی که یاورانش فرار نمی کنند و حقّی که یاري کنندگانش خوار نمی شوند. این قرآن، معدن و جایگاه ایمان است و سرچشمه هاي دانش و دریاهاي علم و بوستان هاي عدالت و پایه ها و بنیان هاي اسلام و دریایی که به پایان نمی رسد و چشمه اي که خشک نمی شود و آبشخوري که واردان به آن تشنه نمی مانند و منزلگاهی که مسافرانش سرگردان نمی شوند و پرچم هایی که رهروان از دیدنش کور نمی شوند. خداوند قرآن را سبب سیراب شدن عالمان و بهار دلهاي فقیهان و مقصد راه صالحان قرار داده است. دارویی است که پس از آن دردي نیست و نوري است که همراهش ظلمتی نیست و ریسمانی است محکم و پناهگاهی است استوار و … .
مثال دیگر خطبه 110 است که می فرماید : از فروغ قرآن درمان طلبید که در آن شفای سینه هاست.
در خطبه 156 کلام الله را شفای سودمند، سیراب کننده عطش ها، نگهبان آنکه به آن تمسک جوید و نجات بخش آنکه به آن درآویزد معرفی کرده است. در همان خطبه می فرماید کتابی ست که در آن کژی نیست و به گمراهی نمی برد و هرگز کهنه نمی شود.
در خطبه 176 قرآن را درمان بزرگترین درد و بیماری که کفر و نفاق و گمراهی ست دانسته و از صفت شفیع برای معرفی آن استفاده می کند : بدانید که قرآن شافع مشفّع است و گوینده ای مورد تصدیق؛ و اینکه هر کس قرآن درباره او در قیامت شفاعت کند، شفاعتش پذیرفته می شود.
در همین خطبه است که قرآن را ضمن صفاتی مانند ربیع القلوب (بهار دل ها)، حبل الله المتین (ریسمان استوار الهی)، ینابیع العلم (چشمه های دانش) معرفی کرده و می فرمایند : خداي سبحان هیچکس را به چیزي مثل این قرآن موعظه نکرده است. همانا این کتاب، ریسمان استوار الهی و سبب امینِ خداست و در این قرآن، بهار دل و چشمه هاي دانش است و دل را جلادهنده اي جز آن نیست.
در خطبه 183 کلام الله را با عنوان حجّت خدا بر بندگان بیان کرده که هیچ راه عذر و بهانه ای در پیمودن بیراهه و دوری از حق تعالی باقی نگذاشته است.
