فضائل امیرالمومنین (آیه تطهیر احزاب)
فضائل امیرالمومنین (آیه تطهیر احزاب)
قسمت اول
متن آیه:
إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً
آیه 33 سوره احزاب
ترجمه :
بی‌گمان، خدا اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل بیت [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
شان نزول و بیان آیه :
ترمذی در جلد پنجم از سنن، صدوق در جلد دوم از معانی الاخبار، طبری در جلد پنجم از جامع البیان، ابن ابی حاتم در جلد نهم از تفسیر القران العظیم و بسیاری از علمای شیعه و سنی در خصوص این شریفه که بخشی از آیه 33 سوره مبارکه احزاب است بیان داشته اند که در خانه ام سلمه همسر پیامبر(ص)، نازل شده و هنگام نزول آن علاوه بر پیامبر(ص) علی(ع)، فاطمه(س)، حسن(ع) و حسین(ع) هم حاضر بودند. در این هنگام پیامبر(ص) پارچه‌ای خیبری (کساء) را که بر آن نشسته بود، بر روی خود و علی(ع) و فاطمه(س) و حسنین(ع) کشید و دست‌ها را به سوی آسمان بالا برد و گفت: “خدایا! اهل بیت من این چهار نفرند. اینان را از هر پلیدی پاک گردان”. ام سلمه از پیامبر(ص) پرسید آیا من نیز در شمار اهل بیت(ع) قرار دارم که پیامبر(ص) پاسخ داد تو از همسران رسول خدایی و تو (بر راه) خیر هستی. شیخ طوسی در جلد هشتم التبیان بیان می کند که آیه 33 سوره احزاب را به خاطر بخش دومش آیه تطهیر می نامند و بر پاکی و عصمت اهل بیت دلالت دارد. طباطبایی در جلد شانزدهم از تفسیر المیزان می فرماید بر طبق این آیه اهل بیت از هر باطلی، چه عقاید و چه اعمال، حفظ شده اند. وی می افزاید در عبارت شریفه « یُرِیدُ اللهُ » مراد اراده تكوينى است که مربوط به خواست خداوند در عالم تكوين یعنی خلقت است، نه اراده تشریعی که به افعال مخلوقات تعلق مى گيرد و منشا تكاليف دينى ای است که متوجه مکلفین است. از سوی دیگر یکی از اهل بیت خود پیامبر اکرم می‌باشد و با اينكه آن جناب معصوم است، ديگر معنا ندارد كه خدا از او تقوى بخواهد. ازاین‌رو معناى آيه چنین خواهد بود كه خداى سبحان پیوسته و دائم اراده دارد شما اهل‌بیت پیامبر را به موهبت عصمت اختصاص دهد به اين طريق كه اعتقاد باطل و اثر عمل زشت را از شما اهل بيت ببرد، و در جاى آن عصمتى بياورد كه حتى اثرى از آن اعتقاد باطل و عمل زشت در دل‌های تان باقى نگذارد.
درباره اینکه چگونه آیه تطهیر بر طهارت و پاکی اهل بیت دلالت می‌کند گفته شده است:
واژه “إِنَّما” به تصریح لغت شناسان، برای انحصار است؛ بنابراین نشان می‌دهد اراده الهی مخصوصاً به پاکی اهل بیت تعلق گرفته است.
عبارت «عنکم» بر واژه «الرجس» مقّدم شده ـ و بنابر قاعده دستور زبان عربی عرب تقدیم جار و مجرور بر مفعولٌ‌به، بر این انحصار و اختصاص تأکید می‌کند.
عبارت «یطهّرکُم» (شما را پاک گرداند) در پی «لِیذهِبَ عَنکُم‌الرّجسَ» نیز تأکیدی بر طهارت و پاکیزگی اهل‌بیت به دنبال دور ساختن پلیدی‌ها از آنها است.
واژه «تَطهِیرًا» نیز مفعول مطلق است و تأکیدی دیگر برای طهارت به شمار می‌رود.
«الرِجسَ» (پلیدی) نیز به دلیل اینکه با «الف و لام جنس» آمده است، شامل هرگونه پلیدی فکری و عملی چون شرک، کُفر، نفاق، جهل و گناه می‌شود. در کنار این گفته از راضی در سبیل النجاه فی تتمه المراجعات، طباطبایی در جلد شانزدهم المیزان بیان می کند که چنين ازاله و برطرف کردنى با عصمت الهى منطبق مىشود كه انسان را از هر باطلى، چه عقايد و چه اعمال حفظ مىكند. علامه طباطبايی بر آن است که رجس- به كسره را، و سكون جيم- صفتى است از ماده رَجاسَت، يعنى پليدى و قذارت. پليدى و قذارت هياتى است در نفس آدمى، كه او را وادار به اجتناب و نفرت مىنمايد، مانند پليدى رذائل. چنان که در آیه شریفه: وَ أَمَّا الَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَتْهُمْ رِجْساً إِلَى رِجْسِهِمْ وَ ماتُوا وَ هُمْ كافِرُونَ(سوره توبه–۱۲۵) آمده است. و نيز هياتى است در ظاهر موجود پليد، كه باز آدمى از آن نفرت مىنمايد مانند پليدى خوك که فرمود: أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ (سوره انعام–۱۴۵). پس اين كلمه به هر معنا كه باشد نسبت به انسان عبارت است از ادراكى نفسانى و اثرى شعورى، كه از علاقه و بستگى قلب به اعتقادى باطل، يا عملى زشت حاصل مىشود، وقتى مىگوييم (انسان پليد، يعنى انسانى كه به خاطر دل بستگى به عقايد باطل، يا عمل باطل دلش دچار پليدى شده است. صدوق نیز در جلد دوم از معانی الاخبار معانی مختلفی را برای کلمه رجس بیان می کند مانند گناه، فسق، شیطان، شرک، شک، بخل، طمع، هوای نفس و بدعت.
ابن مردویه اصفهانی در جلد اول از مناقب علی ابن ابیطالب، کوفی در تفسیر فرات آورده که پیامبر پس از تلاوت این آیه فرمودند «فَأَنَا وَ أَهْلُ بَیْتِی مُطَهَّرُونَ مِنَ الذُّنُوبِ؛ من و اهل بیتم از گناهان پاک هستم». در جلد اول دلائل النبوه بیهقی و در جلد سوم امتاع الاسماع مقریزی نیز قریب به این نقل بیان شده که پیامبر فرمود : « من و اهل بیتم از گناه طاهریم». حضرت علی نیز در ماجرای فدک با استناد به این آیه منزه بودن از گناه حضرت زهرا را اثبات می نماید.
فضائل امیرالمومنین (آیه تطهیر احزاب)
قسمت دوم
متن آیه:
إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً
آیه 33 سوره احزاب
ترجمه :
بی‌گمان، خدا اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل بیت [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
شان نزول و بیان آیه :
مفسران در باب مصداق اهل بیت در این آیه اختلاف نظر دارند. این نظرها را در سه دسته کلی می توان تقسیم نمود:
دسته اول : بسیاری از صحابه مانند انس بن مالک، ابوسعید خُدْری، ام سلمه، عایشه، سعدبن ابی وقّاص، عبدالله بن جعفر و عبدالله بن عباس، معتقدند مراد از اهل بیت علی و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام هستند. ابن عطیه در جلد سوم المحرر الوجیز، ابن کثیر در جلد سوم تفسیر القران، شوکانی در جلد چهارم فتح القدیر، ابن حکم در تفسیر الحبری، طبرسی در جلد هشتم مجمع البیان، طباطبایی در جلد شانزدهم المیزان و… این روایات را بیان داشته و آیه را در شان اصحاب کساء معرفی می کنند و این در میان شیعیان متواتر است. کلینی در جلد اول الکافی و طبرسی در جلد دوم الاحتجاج به نقل از امامان شیعه، اهل بیت را علاوه بر پنج تن، دیگر امامان شیعه نیز می دانند. احمد حنبل در مسند جلدهای یک و چهار و شش از پیامبر نقل کرده که مصداق آیه تطهیر فاطمه و علی و فرزندانش هستند. وی همچنین در جلد دوم فضائل الصحابه روایت می‌کند که پیامبر(ص) به مدت ۶ ماه هنگام خروج برای نماز صبح، به در خانه فاطمه(س) که می‌رسید صدا می‌کرد:ای اهل بیت! نماز! نماز! ای اهل بیت! «خدا فقط می‌خواهد آلودگی را از شما خاندان [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند». ابن کثیر دمشقی که کبار علمای اهل سنت است در جلد ششم تفسیر القران در روایتی از امام حسن مجتبی نقل می کند که بر منبر گفت « ما آن اهل بیتی هستیم که خدا درباره شان آیه تطهیر را نازل کرد». همچنین از امام سجاد نقل کرد که در پاسخ رد شامی فرمود : « ما مصداق اهل بیتیم».
متن آیه:
إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً
آیه 33 سوره احزاب
ترجمه :
بی‌گمان، خدا اراده کرده است تا آلودگی را از شما اهل بیت [پیامبر] بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
شان نزول و بیان آیه :
در کتاب اسرار آل محمد از سلیم ابن قیس و همچنین جلد دوازدهم از تفسیر اهل بیت علیهم السلام از پیامبر نقل شده است که از سلمان پرسید می دانی معنی رجس چیست؟ سلمان عرض کرد خیر. ایشان فرمود: «شکّ است، آنان هرگز درباره‌ی چیزی که از جانب خدا آمده باشد، شک نمی‌کنند. ما در ولادتمان و در طینتمان تا حضرت آدم (پاک هستیم، از هر بدی پاک و معصوم هستیم». همچنین در معانی الاخبار شیخ صدوق و جلد سی و پنجم از بحارالانوار مجلسی از امام صادق نقل شده که الرِّجْسُ به‌معنای شک و تردید است و ما هرگز در پروردگار [حق و دین او] شک نمی‌ورزیم. کلینی در جلد دوم اصول الکافی به نقل از زراره از امام باقر نقل می کند که ما هم وصف نشویم و چگونه وصف شوند مردمی که خدا پلیدی را که همان شک می باشد از آنها برداشته است.
در جلد اول الاحتجاج طبرسی، جلد اول علل الشرایع صدوق، نورالثقلین حویزی در خصوص شان نزول این آیه از رسول خدا نقل شده که إِنَّمَا نَزَلَتْ فِیَ وَ فِی أَخِی عَلِیٍ وَ فِی ابْنَتِی فَاطِمَهُ وَ فِی ابْنَیَّ وَ فِی تِسْعَهٌ مِنْ وُلْدِ الْحُسَیْنِ خَاصَّهً. این آیه فقط درباره من، برادرم علی، دخترم فاطمه، دو فرزندم حسن و حسین و نه نفر از فرزندان حسین نازل شده است. همچنین در بحار الانوار مجلسی جلد سی ام آمده این آیه‌ی شریفه مخصوص خاندان و عترتم و من و برادرم علیّ‌بن‌ابی‌طالب می‌باشد. کلینی در جلد اول کافی حدیثی به نقل از امام صادق از پیامبر آورده که فرمود : علی سرور مؤمنین و ستون دین است. این همان کسی است که [پس از من] به خاطر حق با مردم می‌جنگد. حق با علی است، با هر رویّه‌ای که در پیش گیرد. من در میان شما دو امر را به جای می‌گذارم که اگر از این دو بهره گیرید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خداوند عزّوجلّ و اهل بیتم. ای مردم! گوش فرا دهید که به گوش شما رساندم و تبلیغ کردم. شما در کنار حوض بر من وارد می‌شوید، در آنجا از اعمالتان در قبال ثقلین خواهم پرسید. ثقلین کتاب خداوند عزّوجلّ و اهل بیت من است. پس از آنها پیشی نگیرید که هلاک می‌شوید و به آنان نیاموزید چرا که آنان عالم‌تر از شما هستند. سپس فرمودند: با کلام پیامبر و کتابی که مردم آن را می‌خوانند. حجّت بر آنان تمام شد (جای عذر و بهانه‌ای باقی نماند). رسول اکرم پیوسته فضل اهل بیتش را که سلام و درود خدا بر آنان باد، بیان نموده و با قرآن برای آنان روشن می‌کرد إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.
در جلد بیست و نهم از بحار الانوار مجلسی ابن عباس از امام علی نقل کرده که ای ابن‌عبّاس! من بعد از وی رسول خدا از خود مردم به خودشان سزاوارترم! … آیا فکر می‌کنی که آنان از من بازداشته شدند و آنان از رسول خدا اطاعت کردند؟! قسم به خدایی که دانه را شکافت و انسان‌ها را آفرید و روح پیامبر را وارد بهشت کرده من در این آیه با رسول خدا قرین شدم که می‌فرماید: إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْل البَیْتِ و یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا.